Gorgija ili O sofistima

Platon

Platon (427–347. p.n.e.) je rođen u jednoj od najuglednijih atinskih porodica. Njegovo pravo ime bilo je Aristokle, dok je "Platon" nadimak koji je verovatno dobio zbog širokih ramena, visokog čela, ili opširnog stila pisanja. Rođen je u aristokratskoj porodici – otac Ariston vodio je poreklo od atinskog kralja Kodra, a majka Periktiona bila je u srodstvu sa čuvenim zakonodavcem Solonom. Ovakvo poreklo značajno je uticalo na njegovo kasnije političko mišljenje i kritiku demokratije.

Kao pripadnik najviše atinske klase, dobio je najbolje moguće obrazovanje, koje je uključivalo gimnastiku, muziku, pisanje i čitanje klasičnih pesnika. Posebno se isticao u rvanju, a prema nekim izvorima čak se takmičio na Istmijskim igrama. U mladosti je pisao poeziju i tragedije, ali je navodno spalio sve svoje rane pesničke radove nakon što je, oko 407. godine p.n.e, upoznao Sokrata. Ovaj susret predstavlja prekretnicu u njegovom životu - kao dvadesetogodišnjak, postao je jedan od najodanijih Sokratovih učenika i sledbenika njegovog filozofskog metoda. Osam godina je proveo učeći od Sokrata, sve do njegove smrti 399. godine p.n.e. Sokratovo pogubljenje, koje je Platon doživeo kao trijumf nepravde nad filozofijom, fundamentalno je oblikovalo njegov pogled na politiku i društvo.

Nakon učiteljevog pogubljenja, Platon napušta Atinu i započinje dvanaestogodišnji period putovanja tokom kojeg je posetio Egipat, gde se upoznao sa drevnom egipatskom mudrošću i matematikom, zatim Kirenu u severnoj Africi, i južnu Italiju gde se susreo sa pitagorejcima čije su matematičke i mistične doktrine značajno uticale na njegovu filozofiju. Na Siciliji je pokušao da svoje političke ideje sprovede u praksu, savetujući tiranina Dionizija I i kasnije njegovog sina Dionizija II. Oba pokušaja su se završila neuspehom – prvi put je bio proteran, a drugi put čak prodat u roblje, iz čega su ga izbavili prijatelji.

Po povratku u Atinu oko 387. godine p.n.e, osnovao je svoju školu – Akademiju, koja se smatra prvim univerzitetom u zapadnom svetu. Smeštena u maslinovom gaju posvećenom mitskom heroju Akademu, škola je postala centar intelektualnog života antičke Grčke. U njoj su se izučavale matematika, astronomija, prirodne nauke, dijalektika i filozofija. Prema legendi, nad ulazom je stajao natpis Neka ne ulazi ko ne zna geometriju. Među njegovim najpoznatijim učenicima bio je Aristotel, koji je proveo dvadeset godina u Akademiji.

Tokom života napisao je oko 36 dijaloga koji predstavljaju vrhunac grčke proze i filozofske misli. U ranim dijalozima uglavnom se bavio etičkim pitanjima, reprodukujući Sokratov metod istraživanja moralnih pojmova. U zrelom periodu razvio je vlastitu metafiziku, epistemologiju i političku filozofiju. Njegova teorija ideja, najdetaljnije izložena u Državi, Fedonu i Fedru, tvrdi da postoje dva sveta: svet čulnih pojava koji opažamo i svet večnih, nepromenljivih ideja koji možemo spoznati samo umom. U Državi je razvio viziju idealne države kojom upravljaju filozofi-vladari, dok u Gozbi, kroz niz govora o prirodi ljubavi, demonstrira vrhunac svog literarnog umeća. U kasnijim dijalozima poput Parmenida, Sofista i Timaja više se bavio logičkim i ontološkim problemima.

Platon je umro 347. godine p.n.e. u Atini, u 80. godini života. Njegov uticaj na razvoj zapadne misli teško je preceniti. Neoplatonisti su razvili mistički aspekt njegovog učenja, rani hrišćanski mislioci, posebno Avgustin, koristili su platonističke ideje da artikulišu hrišćansku teologiju, a njegovo učenje o matematičkim strukturama kao temelju stvarnosti uticalo je na razvoj moderne nauke. Akademija je nastavila da radi sve do 529. godine nove ere, kada ju je zatvorio vizantijski car Justinijan. Ipak, model univerzitetskog obrazovanja koji je Platon postavio, kao i njegova filozofska misao, živi su i danas – proučavaju se na univerzitetima širom sveta, a njegove ideje o pravdi, istini, lepoti i dobru i dalje inspirišu nove generacije mislilaca.